Lezing over het Rapport van de Nederlands Hervormde Synode naar aanleiding van de kernbewapening.
In de film “Avondmaalsgasten” van Ingmar Bergman, wordt het probleem van de zwijgende God behandeld. God, die zwijgt zowel voor de dominee na het overlijden van diens vrouw, als voor Jonas, de visser, die de realiteit van China’s bezit van een atoombom zonder taal of teken van God moet verwerken, doch dit niet kan en zelfmoord pleegt. In dit vluchten voor de werkelijkheid toonde Jonas zich een massamens. Ook in onze huidige situatie zwijgt God, doch nu heeft de Hervormde Synode via het rapport zelf gesproken. De Synode stelt in dit rapport, dat het atoomwapen ethisch onaanvaardbaar is als verdedigingswapen, daar in dit geval het doel niet evenredig is aan het middel en de zogenaamde “balance of terror” eens wel zal moeten uitlopen op een catastrofe. Het grote nut van dit rapport is, dat het de publieke opinie wakker schudt en beter beïnvloedt dan de rapporten van het Pugwash-Comité kunnen doen, die nu eenmaal slechts in beperkte kring gelezen worden. Het grote bezwaar van dit rapport is echter, dat het zich beweegt op praktisch-politiek gebied, waarop de kerk zich immers niet mag bewegen. Zo gaat de Synode te ver, waar zij toekomt aan de praktische uitwerking van het principieel gestelde, als daar zijn uitspraken als:
“…eenzijdige kernontwapening is desnoods geboden”,
“de wereld moet nu reeds weten, dat christenen niet mee zullen doen aan een atoomoorlog” en dergelijke.
Hier worden namelijk aanwijzingen op politiek terrein gegeven, welke bovendien het gevaar lopen door de gelovigen als dogma’s te worden opgevat. Deze uitspraken zijn overigens zelf reeds van een dogmatiek karakter. Wat de coëxistentie betreft, heeft de Synode de wereldrevolutie-idee van het communisme een te geringe waarde toegekend. Am. te Velde verklaart zich verder tegen eenzijdige ontwapening, wel moet wederzijdse ontwapening met kracht nagestreefd worden.
Het synodaal rapport heeft de massa opgeschrikt en dat is maar goed ook, aangezien deze nog maar al te zeer onbewust van het gevaar van een kernoorlog in een geruste sluimering verkeerde. Doch het rapport heeft geen oplossing aan de hand gedaan, het biedt geen uitweg. God zwijgt, doch zijn avondmaalsgasten spreken. Proloog en epiloog zijn aan God, het spel is aan ons.
Bespreking:
Am. Smit opent de discussie met de vraag of de inleider verheugd is over het verschijnen van het rapport.
Am. te Velde antwoordt bevestigend, doch uit nogmaals zijn bezwaar tegen de politieke aanwijzingen in concreto, waaronder die over de eenzijdige ontwapening, welke voor een Christen wel wenselijk is, doch politiek niet haalbaar, vanwege het gevaar van de wereldrevolutie van de zijde van het communisme.
Am. Smit vraagt zich af wat primair is: politiek haalbaar of wenselijk; moeten we niet eerst proberen, wat wenselijk is?
Am. te Velde acht het politiek haalbaar zijn minstens zo belangrijk als het moreel verantwoord zijn.
Am. Breimer betwijfelt sterk de juistheid van de door de inleider aan Jonas toegedachte kwaliteit van massamens.
Am. te Velde antwoordt, dat Jonas geen massamens is voor zover hij een concrete mening had, doch wel in zoverre hij in zijn zelfmoord bewees, dat hij de realiteit niet meer kon verwerken, dat hij vluchtte uit de concrete situatie.
Am. Breimer vraagt zich verder af, waar am. te Velde Gods zwijgen uit concludeert.
Deze stelt hierop, dat God in die zin zwijgt, dat het beeld, waarin wij ons God voorstellen, ons in de huidige situatie niets te zeggen heeft, net zo min als het Godsbeeld, dat de dominee zich tijdens zijn gelukkige huwelijk vormde, deze na de dood van zijn vrouw iets te zeggen had. De dominee bleef zwijgen, doch de Hervormde Synode liet God spreken door zelf te spreken en zelf te doen. God spreekt, wanneer wij naar Zijn wil handelen.