Am. Smit geeft eerst een programma van de lezing. Eerst zal gesproken worden over zijn leven, dan over zijn publicaties, daarna de critiek van Rietveld, en tenslotte zullen enkele stellingen het geheel samenvatten en aanknopingspunten kunnen zijn voor de bespreking.
Bonhoeffer, geboren in 1906, stamt uit een beroemde familie van denkers en kunstenaars. Hij gaat theologie studeren, wat in de familie nog niet eerder was gebeurd, gaat na promotie naar Amerika en komt terug. Hij komt dan in aanraking met Karl Barth, krijgt door diens toedoen een leeropdracht in Berlijn en wordt in die plaats studentenpredikant. In 1932 wordt hij predikant te Londen. Karl Barth neemt hem kwalijk dat hij de politieke toestanden in Duitsland ontvlucht. Een jaar later is hij weer in Duitsland, wil evenwel geen professor worden in Berlijn (vanwege beloftes aan Hitler’s regiem). Hij sticht in Finkenwalde een seminarie, dat echter spoedig uit elkaar geslagen wordt, waarna hij zich aansluit bij de groep Canaris, die in 1944 een mislukte staatsgreep op Hitler pleegde. B. krijgt een dienstoproep. Door toedoen van Canaris kan hij in Amerika komen, blijft daar maar kort; hij vindt dat zijn plaats in Duitsland is, hij zou anders geen recht van spreken hebben (vergelijk Londen). Hij gaat het moeilijke niet uit de weg, raakt in de illegale beweging en helpt Joden te laten vluchten. In 1945 wordt hij gearresteerd, in een concentratiekamp gezet en opgehangen.
Van zijn publikaties zijn de belangrijkste: “Nachfolge”, kommentariëring van de Bergrede, “Verzet en overgave”, “De mondige wereld”, brieven aan zijn vriend vanuit het concentratiekamp Eberhard Bethge, die de brieven heeft uitgegeven. In zijn laatste werk zijn drie thema’s te onderkennen:
a) aanval op de religie
b) het gewaad van de religie (God als stoplap)
c) de mondige wereld, de mensheid heeft oplossingen voor problemen zonder dat daarvoor God ingeschakeld wordt, op gebied van wetenschap, kunst, ethiek enz., de christen evengoed als de niet-christen.
God wordt meer en meer verdrongen, alleen over de laatste dingen wordt nog de religie het woord gegund, maar het is niet onmogelijk dat ook aangaande deze dingen de menselijke wetenschap een antwoord vindt, waarheen men al hard op weg is. De kerk ziet haar taak niet in deze wereld. Am. Smit licht deze zienswijze toe met citaten uit het werk van Bonhoeffer.
De critiek van Rietveld: de huidige mens is niet a-religieus, de huidige mens is niet zo mondig als Bonhoeffer denkt.
De stellingen, met als hoofdthema: herinterpretatie van Bijbelse begrippen.
1) God geeft, of is, geen oplossing voor ramp-problemen. God komt midden in ons leven met zijn verbond en genade. God geeft geen oplossing, maar verlossing.
2) De belangrijkste taak voor de preek is: de Bijbel weer te doen leven.
3) Overlevering is in de kerk erg belangrijk. Toch is het onze plicht het Woord in onze taal te brengen, zodat de huidige wereld die verstaat. Dit houdt in een reorganisatie van de kerk.
4) De mondige wereld is een goede classificatie voor de hedendaagse westerse cultuur.
5) Bonhoeffer: Bechtman [?]= Gereformeerd: Vrijzinnig Hervormd.
6) Het is goed “Heiligenlevens ” te lezen als het maar goede zijn.
Bespreking:
Am. Smit herhaalt de stellingen en wijst op een kernpunt: vroeger werd God gebruikt als eindpunt van twistgesprekken; nu aan God wordt voorbij gegaan komt de vraag: hoe moet de boodschap gebracht worden aan een mondige wereld?
Am. Kleinlein vraagt Bonhoeffer’s zienswijze ten aanzien van herleven [?] van de evangelisatie, hoe aan niet-christenen het Evangelie moet worden gebracht.
Am. Smit antwoordt dat ook Bonhoeffer de juiste manier van handelen en spreken nog niet gevonden had, omdat hij met zijn herinterpretatie nog niet klaar was.
Maar we kunnen ons toch niet tijdelijk afzijdig houden, omdat we nog niet weten hoe de boodschap gebracht moet worden? vraagt am. Krajenbrink.
Am. Smit: Dat we ons hierop eerst moeten bezinnen houdt niet in dat we ons niet met de buitenwereld bezighouden.
Am. Keizer: Als God geen oplossing geeft, hoe moet een christen dan een oplossing zoeken?
Dat was ook het probleem van Bonhoeffer, antwoordt am. Smit. Hebben wij nog een Boodschap te brengen? We ervaren telkens dat God niet meer nodig is. Maar God hoeft ook geen oplossing te geven. God geeft verlossing, maar het is moeilijk om dit in enkele woorden uit te drukken. Het is daarom goed Heiligenlevens te lezen, omdat daarin naar voren komt hoe een mens steun kan hebben aan de Bijbel.
Praeses hoopt dat deze lezing aanleiding zal zijn tot nadere bestudering van Bonhoeffer’s geschriften. Hij dankt am. Smit voor zijn instructieve lezing.